Foto: Simone Stibbe
Eg har ikkje med meg meir enn ei bok opp i Jostedalen denne sommaren, desse dagane der nokon – enten det er skjebnen eller min venn Cornelius Jakhelln eller er det poeten Cornelius Jakhelln eller poesi-impresarioen Birgit Hatlehol – har lokka oss ut på glattisen, opp på glattisen, up on the glacier, aufm Gletscher, som for å varsle ei retning, ei retning innanfor noko så ofte ringeakta som poesien, på eit så ofte ringeakta element som isen, ei poetisk retning; is-poesi, poe-is, eller poiesis, som grekarane sa, og medan vi no snakkar om Poe: Edgar Allen Poe skreiv verdas nest første kriminalhistorie, minner poet Endre Ruset oss om, over bordet etter ein dag på breen, A Descent Into the Maelstrom er tittelen, og den handlar om Saltstraumen i Norge. Poe hadde aldri vore der, han slo det opp i ei bok, der det stod at Saltstraumen er verdas sterkaste straum. I dag ville han ha slått det opp på Wikipedia, ikkje i ei bok, men verken då eller no ville han ha vore med på denne turen, for å Poe-tisere isen, eller noko slikt, eller kanskje ville han det, om Cornelius hadde lagt igjen ei melding på telefonsvararen hans og sagt at «Poe, no skal du ut på isen». Og ja, no er eg her, Poeystein Brenes på isen, eg har ikkje med meg meir enn ei bok, og eg les hennne ikkje på isen naturlegis, men etter at sola har gått ned bak breen, og boka er: Hvorfor ensomt leve, med essay av poeten Øyvind Rimbereid, ei bok eg har hatt sidan 2007, og som dermed er gammal i den norske bokbransjemalstraumen – men malstraumen lyg: bøker blir aldri gamle – og i boka skriv Øyvind Rimbereid mellom anna om den italienske middelalderpoeten Petrarcas fjelltur, opp på fjellet Ventosum som han alltid har hatt framfor auga sine, sidan barndommen. Først i vaksen alder fell det Petrarca inn å gjere noko så originalt som å stige opp på det. «Mitt eneste mål var å finne ut hva en slik stor utsikt hadde å gi», skriv han i eit brev i 1337, og 670 år seinare skriv Rimbereid om korleis dette brevet innevarsla eit nytt blikk på landskapet, eit «moderne» blikk, frigjort frå middelalderen sitt religiøse og allegoriske grep om diktekunsten, det nærma seg ei direkte oppleving. Dette brevet varslar ei ny type dikting og ei ny tenking, subjektiv tenking og topografisk poesi, og alt Petrarca trengde å gjere for å sjå 670 år inn i framtida var å gå opp på eit fjell. Men etter å ha vandra på fjellet og pusta det inn, og kome med rusa påstandar om at fjellet overgår alle diktariske meisterverk, får Petrarca veldig bakrus, skriv Rimbereid. Han føler seg skiten etter å ha kasta seg ut i landskapet og gitt etter for lysta ved det. Vegen ned var den tyngste, ned frå fjellet og inn i si eiga tid, tilbake i mellomalderen.
Dette skriv eg ikkje utan å legge merke til at at sola har gått ned bak breen, og at auga er i ferd med å sige igjen etter å ha teke inn så mykje lys i løpet av to dagar. Eg sit på kjøkenet i ei hytte i Jostedalen, det er såvidt over midnatt, men dei andre har gått og lagt seg, ein etter ein, stive i kroppane, men mjuke til sinns, altså heilt omvendt av kva vi var då vi kom. Vi blei lokka ut på glattisen, til å delta i dette brevandringas paralympics, eit smått nervøst stevnemøte ved foten av breen, og då vi møtest kvelden før tur, er det raudfarge på vinen i poetane sine glas og smått nervøs tripping rundt tanken på det vi skal opp på dagen derpå: isørkenen, denne blåfargen som alltid har vore der bak fjella, og som eg berre har nærma meg på avstand, noko vakkert i sidesynet. Alle menneske gjer sine val, enten dei vil eller ikkje, og det eine valet utelukkar det andre. Til no hadde det ikkje falle meg inn å gå opp på isen. Men så skulle det — på den måten eg skildrar her — falle meg inn. Vi er tre kvinner og tre menn. Kvinnene har gått på is før, mennene er førstereisgutar.
Vi møttest ved storetåa av breen, og ved første blikk likna isørkenen ein oppvaskkum som har skumma over, det skal seiast, der skummet velta seg ut over breiddene av mosegrodd oppvask. Men å ta på han hadde ikkje same kjensla som mjukt skum med lunka vatn under, dette var hardt, kaldt, gjorde vondt mot huda, og skulle ein døme etter lyden av føtene mot underlaget, var det glasbrot vi gjekk på. Men bruker ein synet så ser ein: denne eldgamle blåfargen som ved nærare ettersyn er så ny!
Det eg går på med ein song på hjernen – gamle Zappa som syng Whatch out where the huskies go / don’t you eat that yellow snow – er ein gass i fast form, men heilt fast er han jo ikkje; det som under eit kort tidsperspektiv er fast, er flytande om ein ser det over lengre tid, og slik er det med alt. Og omvendt, på eit tusendels eller hundredels sekund, i eit fotografi si tidsrekning, er det lite som flyt. Og stilla på toppen av isaudet er berre tilsynelatande. Om du stansar ved ein av dei verkeleg djupe sprekkene når du nærmar deg det snøkledde platået der oppe, så ber breførar Steinar deg lytte, og om du lyttar så har breen ein puls, eit ujamt hjarteslag der nede, men meir som ein sakte og djup klukkande latter.
Eg har mørk porter i ølglaset på kjøkenet der eg sit og skriv desse orda. Akkurat i det eg har teke siste slurken kjem det ei flaggermus flygande inn gjennom det opne vindauget. Ho set seg på gardinen med halvspreidde vingar, eg skriv vidare, men så kjem ho flygande rett imot meg med eit høgfrekvent pip og eg må avslutte teksten.
Tvisyn 